Wspaniały lekarz, wybitny histochemik, uczestnik ruchu oporu, pierwszy kierownik Zakładu Histologii i Embriologii Akademii Medycznej w Białymstoku. Pracował bardzo krótko, został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa.
Henryk Gabriel Emil Kazimierz Godlewski urodził się 23 lipca 1914 r. we Lwowie. Jego ojciec Tadeusz Godlewski był fizykiem, profesorem Politechniki Lwowskiej. Zajmował się pierwiastkami promieniotwórczymi, współpracował z Marią Skłodowską-Curie i jej mężem. Zmarł w roku 1921 z powodu białaczki (jako skutek choroby popromiennej). Żona Tadeusza, Janina wyszła ponownie za mąż za Maksymiliana Hubera, profesora Politechniki Lwowskiej, a później Warszawskiej. Rodzina przeniosła się do Warszawy.
Henryk Godlewski rozpoczął studia lekarskie na Uniwersytecie Jagiellońskim, kontynuował je w Warszawie. W tym czasie pracował jako demonstrator w Zakładzie Histologii i Embriologii u prof. Mieczysława Konopackiego, interesując się biologią doświadczalną. Następnie powrócił do Krakowa. Z powodu wybuchu wojny ostatnie egzaminy zdawał we Lwowie i tu w 1939 r. otrzymał dyplom lekarza. We wrześniu tego roku ożenił się z Alicją Ziomek, studentką Wydziału Filozofii UJ w Krakowie, po wojnie nauczycielką historii w gimnazjum w Gdańsku, a później przez krótki czas w Białymstoku. W latach 1939-1940 pracował jako lekarz stażysta w klinikach Uniwersytetu Warszawskiego oraz Zakładzie Położniczo-Ginekologicznym im. ks. Anny Mazowieckiej w Warszawie. W 1941 r. otrzymał stanowisko lekarza rejonowego, kierownika ośrodka zdrowia w Brzesku Nowym w powiecie miechowskim, gdzie prowadził z powodzeniem praktykę lekarską, ciesząc się uznaniem wśród miejscowej ludności. Tu w kwietniu 1942 r. urodziła się jego córka Ewa. Należał do Narodowej Organizacji Wojskowej, pseudonim „Grzela”.
O kolejnych losach Henryka Godlewskiego wiemy ze wspomnień prof. Zofii Bielańskiej-Osuchowskiej, spokrewnionej z Henrykiem, która powołuje się z kolei na rozmowę z Tadeuszem Kowalem, lekarzem weterynarii oraz z dokumentów IPN. Podporucznik rezerwy Tadeusz Kowal, pseudonim „Skiba”, był dowódcą pierwszego plutonu kompanii Armii Krajowej w Brzesku Nowym. Kompanią dowodził mjr Bogdan Thogutt, właściciel majątku Nagorzany. Oddział ten w lipcu i sierpniu 1944 r. walczył z Niemcami na terenie powiatu miechowskiego. Wyzwolił kilka miejscowości, powstała tzw. „Republika Pinczowska”. Henryk Godlewski został komendantem szpitala polowego w Kucharach Leśnych, a następnie w majątku Nagorzany. W tym okresie do Brzeska Nowego przybyła z Krakowa młoda kobieta o imieniu Maria, opisywana jako sympatyczna, drobna brunetka. Została zatrudniona w domu Tadeusza Kowala w charakterze służącej, później została opiekunką Ewy Godlewskiej. Po ponownym zajęciu tych terenów przez Niemców, uczestnicy wydarzeń ukrywali się w miejscowości Czajowice. Miały tu miejsce liczne aresztowania. Maria była podejrzana o przekazywanie informacji wrogowi. Dowódca pierwszego plutonu wydał na nią wyrok śmierci, który został wykonany. W sprawie tej organa AK prowadziły dochodzenie wyjaśniające.
Henryk Godlewski po wojnie był dyrektorem Szpitala Miejskiego w Malborku. W maju 1945 r. został aresztowany przez władze bezpieczeństwa pod zarzutem spowodowania śmierci opiekunki małej Ewy. W więzieniu przebywał przez kilka miesięcy. Później pracował w Zakładzie Histologii i Embriologii Akademii Lekarskiej w Gdańsku, kierowanym przez prof. Stanisława Hillera, na stanowisku adiunkta. Obronił pracę doktorską w Krakowie na UJ i przygotował pracę habilitacyjną.
W tym czasie został zaproszony przez rektora, prof. Tadeusza Kielanowskiego, do kierowania Zakładem Histologii i Embriologii nowo utworzonej Akademii Lekarskiej w Białymstoku, gdzie w sposób fachowy i energiczny przystąpił do pracy. Do Białegostoku przyjechała również jego żona w zaawansowanej ciąży z córką. Zatrudniony był jednak krótko (od 1 sierpnia 1950 do 31 stycznia 1951 r.). W listopadzie 1950 r. został aresztowany pod starymi zarzutami. W więzieniu przebywał przez pół roku. W styczniu 1951 r. urodził się syn Marek.
Materialnymi pamiątkami po pobycie doc. Henryka Godlewskiego na uczelni są wspólne zdjęcia z ówczesnym rektorem i kilkoma profesorami na tle bramy pałacowej, a następne przed Pałacem Branickich oraz dwie szafy gdańskie, które znajdują się w rektoracie. Dawne pomieszczenia Zakładu Histologii i Embriologii zajmuje obecnie Muzeum Historii Medycyny i Farmacji. Tadeusz Kielanowski w książce „Bez Polityki. Szkice wspomnień” zamieszcza dwa akapity poświęcone zaangażowaniu do pracy doc. Henryka Godlewskiego, warunkach mieszkaniowych, aresztowaniu i pomocy żonie, okolicznościach zwolnienia i niestety o osobistych animozjach.
Po odzyskaniu wolności przez Henryka Godlewskiego odbyło się jego kolokwium habilitacyjne w Akademii Medycznej w Gdańsku. Tym samym uzyskał veniam legendi - prawo prowadzenia wykładów. Teoretycznie, ponieważ miał zakaz pracy na wyższych uczelniach, kontaktu z młodzieżą i wyjazdów za granicę. W latach 1953-1961 pracuje w Zakładzie Biologii Nowotworów Instytutu Onkologii w Gliwicach.
Po raz trzeci zostaje aresztowany i przez pół roku przebywa w więzieniu w Pinczowie. 23 marca 1953 r. Sąd Wojewódzki w Kielcach skazał Tadeusza Kowala i wykonawcę wyroku - Stanisława Kowala, na 2 lata więzienia. W uzasadnieniu wyroku podano, że działali w warunkach wyższej konieczności. Sąd Najwyższy oddalił kasację i nakazał wszystkich związanych z tą sprawą uwolnić. Henryk Godlewski został zwolniony z braku dowodów winy. Z dokumentów IPN wynika, że podczas okupacji na terenie powiatu miechowskiego działały różne organizacje zbrojne, często zwalczające się wzajemnie. Ludzi tych organizacji różniły poglądy polityczne, status społeczny i gospodarczy. Po wojnie aktywiści lewicowi składali donosy na Henryka Godlewskiego, który był związany z AK.
Henryk Godlewski opracowuje charakterystykę histochemiczną tkanek nowotworowych. Po wyjeździe z Gliwic prof. Kazimierza Duxa, kieruje zakładem. W 1962 r. zakłada czasopismo „Folia Histochemica et Cytochemica”. Następny etap działalności naukowej prof. Henryka Godlewskiego to Zakład Patomorfologii PAN w Warszawie. Od szeregu lat współpracuje z prof. Ludwikiem Paszkiewiczem oraz z farmakologami. Jego wielkim osiągnięciem jest „Polska biografia histochemiczna za lata 1890-1957” wydana przez Komitet Nauk Medycznych PAN w Warszawie. We wrześniu 1957 r., podczas walnego zebrania Polskiego Towarzystwa Anatomicznego Henryk Godlewski wystąpił z inicjatywą utworzenia sekcji histochemicznej. Staje się jej organizatorem i przewodniczącym. W 1962 r. powołano Polskie Towarzystwo Histochemików i Cytochemików, na prezesa wybrano prof. Henryka Godlewskiego. Tę funkcję pełnił przez trzy kadencje. Dzięki jego staraniom Towarzystwo należy do Międzynarodowego Komitetu Histochemii. 30 stycznia 1963 r. Rada Państwa powołała Henryka Godlewskiego na stanowisko profesora nadzwyczajnego PAN. W roku 1963 został sekretarzem Komitetu Organizacyjnego Międzynarodowego Sympozjum Histochemii: „Histochemia wzrostu i różnicowania”. W tym czasie obejmuje kierownictwo Samodzielnej Pracowni Histochemii w Instytucie Patologii Doświadczalnej PAN w Warszawie.
W roku 1973 prof. Henryk Godlewski wraca do Krakowa, pracuje w Instytucie Farmakologii PAN, mieszka przy Rynku Głównym. Przed odejściem na emeryturę wyjeżdża na dwuletni kontrakt do Libii, gdzie na Uniwersytecie w Benghazi prowadzi zajęcia dla studentów medycyny z zakresu histologii i embriologii (lata 1978-1980).
Jego ogromne zasługi dla rozwoju nauki polskiej polegały m.in. na nawiązaniu współpracy z wybitnymi histochemikami takimi jak: J. Brachet, A.G.E. Pearse, N.M. Hanox, J. Kruszyński, J. Verne, R. Vegman, A.B. Novikoff i G.H. Bourne, co pozwoliło na unowocześnienie tej dziedziny badań w naszym kraju. Prof. Henryk Godlewski był członkiem 12 towarzystw naukowych i medycznych w kraju i za granicą. Jest autorem 235 publikacji i współautorem dwóch podręczników. W 2001 r. ukazał się specjalny numer czasopisma „Postępy biologii komórki” z następującą dedykacją: „W imieniu wszystkich członków Polskiego Towarzystwa Histochemików i Cytochemików poświęcamy to opracowanie pamięci Profesora Henryka Godlewskiego założyciela i niestrudzonego opiekuna naszego Towarzystwa oraz pioniera polskiej histochemii”.
Profesor Henryk Godlewski zmarł w 1989 roku w Krakowie, został pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Rakowickim.
Opracował:
prof. dr hab. Stanisław Chodynicki
wieloletni kierownik Kliniki Otolaryngologii UMB (1976 - 2003), w latach 1954-1976 - asystent i adiunkt Zakładu Histologii i Embriologii AMB
Literatura
- Zofia Bielańska-Osuchowska: Osobiste wspomnienia o Henryku Godlewskim, Postępy Biologii Komórki, 2001, 28, supl.17, 5
- Tadeusz Kielanowski: Bez Polityki. Szkice wspomnień, Pro Vision Publishing, London 2012, 237, 242-243
- Józef Niweliński: In Memoriam of Prof. H.G. Godlewski, Folia Histochemica et Cytobiologica 1991, 29, 1, 1
- Anna Waradowska: Godlewski, Henryk, Gabriel, Emil, Kazimierz (1914-1989), Ludzie Akademii Medycznej w Gdańsku, Gdańsk 2006, T IV, 44
- Biuletyn, Dział Badań Doświadczalnych w 60-lecie Instytutu Biologii Nowotworów im. Marii Skłodowskiej-Curie 1951-2011
- Instytut Pamięci Narodowej, sygnatura Ki 013/1428, T 1 i 2