Letnia rezydencja Carów
W 1809 roku dobra białostockie nabył od Prusaków car Aleksander I. Pierwotne plany zakładały zorganizowanie w Białymstoku letniej rezydencji carów. W 1826 roku przystąpiono do dużego remontu pałacu, mającego przystosować go do nowej funkcji. Jednak już w 1833 roku zrezygnowano z kontynuacji carskiego planu. Do 1836 roku trwała likwidacja siedziby carskiej w Białymstoku, usuwano kolejne elementy wyposażenia, wywieziono drzewka z oranżerii do Carskiego Sioła, Łazienek i Belwederu.
Instytut Panien Szlacheckich 1837-1915
Pałac jako Instytut Panien Szlacheckich |
W czasach cara Mikołaja I pojawił się pomysł utworzenia w pałacu Instytutu Panien Szlacheckich, co zostało potwierdzone ukazem z 1837 roku. W latach 1837-1841 trwały prace remontowe dostosowujące pałac do nowej funkcji. Zabudowano wówczas kolumnady boczne, zlikwidowano barokowe hełmy wież, usunięto rzeźby z tympanonów oraz herby Branickich. Nad bocznymi skrzydłami rozbudowano piętra, usunięto attyki. Pałac stracił swój rezydencjonalny charakter. Na parterze w korpusie głównym powstały: apteka, szwalnia, cerkiew, kuchnia, umywalnie, pokoje przyjęć. Dawne apartamenty hetmana (po prawej stronie westybulu) zajmowała dyrektorka Instytutu, w pokojach Izabeli znajdowały się szkolne sale. Nowo adaptowane pomieszczenia górnych kondygnacji pomieściły pokoje rekreacyjne, kaplicę katolicką, klasy z pokojami rekreacyjnymi oraz mieszkanie wychowawczyń i sypialnie pensjonarek. Dawne sale reprezentacyjne, sala balowa i jadalnia zostały połączone dwiema wysokimi arkadami. Powstała sala (obecnie Aula Wielka) otrzymała jednolity wygląd i służyła celom rekreacyjnym. W lewym skrzydle mieściły się: pokój stołowy, szpital, mieszkanie wychowawczyń oraz kuchnia. W prawym skrzydle ulokowano kwatery członków Rady, kancelarię, pralnię.
W czasie przebudowy zniszczono rokokowy wystrój pomieszczeń, usunięto boazerie, na ściany nałożono tynki, a następnie zamalowano farbami olejnymi i klejowymi. Celem tak przeprowadzonych remontów było nie tylko przystosowanie pałacu do funkcji dydaktycznych ale przede wszystkim wyeliminowanie ducha dawnej epoki, symboliki świata zachodniego, kultury polskiej.
Drobniejsze remonty trwały aż do końca XIX wieku. U schyłku stulecia, w 1884 roku, w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu wybudowano nowy budynek szkolny, który istnieje do dziś (Collegium Novum). Instytut Panien Szlacheckich istniał w białostockim pałacu do 1915 roku. Wybuch I wojny światowej zmusił pensjonariuszki do ewakuacji do Petersburga.