Urodził się 22 kwietnia 1913 r. w Warszawie w rodzinie robotniczej. Jego ojciec był pracownikiem kolejowym, matka zajmowała się wychowywaniem trojga dzieci. Brat Stanisława został inżynierem, a siostra - nauczycielką.
Liceum ogólnokształcące ukończył w Warszawie. Tu również w latach 1932-38 studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. W 1938 r. podjął pierwszą pracę jako lekarz w stołecznym Szpitalu Dzieciątka Jezus. W czasie okupacji hitlerowskiej - w latach 1940-1942 - pracował w Ośrodku Zdrowia w Radzyminie, a następnie w Ostrowi Mazowieckiej. Tu dostał ostrzeżenie, że ma być aresztowany przez gestapo za współpracę z ruchem oporu. Powrócił więc do Warszawy, gdzie ukrywał się, pracując dorywczo na Oddziale Gruźliczym Szpitala Dzieciątka Jezus. W obawie przed aresztowaniem uciekł do Białegostoku, zatrudniając się w Miejskiej Przychodni Przeciwgruźliczej.
Pracy w naszym mieście miał dużo, gdyż poza pacjentami chorymi na gruźlicę, w placówce dokonywano też prześwietleń klatki piersiowej osób, które były wywożone do Niemiec na roboty przymusowe. A to dlatego, że okupanci panicznie wręcz bali się gruźlicy. Kiedy w końcu lipca 1944 r. ofensywa wojenna dotarła do Białegostoku, dr Gajewski wraz z personelem ratował przychodnię przez spaleniem, a sprzęt medyczny ukrył przed wywiezieniem.
Wojna wypowiedziana gruźlicy
Bezpośrednio po wojnie podjął pracę jako kierownik Miejskiej Przychodni Przeciwgruźliczej w Białymstoku. Dzięki wielkiemu zaangażowaniu i pracowitości dr Gajewskiego oraz poparciu ówczesnego wojewody - i też lekarza - dr Jerzego Sztachelskiego, zakupiono aparat rtg dla Przychodni Przeciwgruźliczej i Poradni Międzyszkolnej, odremontowano też przy ul. Mickiewicza 2 budynek po dawnym szpitalu niemieckim i utworzono w nim 50-łóżkowy Oddział Szpitalny Przeciwgruźliczy.
Dr Gajewski włączył się w pracę Duńskiego Czerwonego Krzyża, w którym przeprowadza się masowe badania tuberkulinowe i szczepienia przeciwgruźlicze. Dzięki jego talentowi i dalekowzroczności, w oparciu o Miejską Przychodnię Przeciwgruźliczą, w 1949 r. na mocy decyzji ministra zdrowia powstała Centralna Wojewódzka Przychodnia Przeciwgruźlicza w Białymstoku. Gajewski został jej dyrektorem. Zadania placówki były bardzo rozległe. Obejmowały zarówno badania i leczenie dorosłych oraz dzieci, kierowanie do szpitali i sanatoriów, przydział leków, szczepienia przeciwgruźlicze, ale też szerzenie oświaty zdrowotnej, przez całokształt organizacji i nadzoru walki z gruźlicą. Dlatego też powstały terenowe poradnie przeciwgruźlicze w Augustowie, Hajnówce, Łomży i Ełku.
W 1949 r. poradnia przeciwgruźlicza została przeniesiona do Szpitala Zakaźnego przy ul. Sosnowej 5/7. Warunki pracy znacznie się pogorszyły, ponieważ jeszcze odczuwało się skutki zniszczeń wojennych.
List do Bieruta
Wraz z powstaniem Akademii Medycznej w Białymstoku, dr Gajewski liczył, że wkrótce zwiększy się kadra lekarska pracująca w pionie ftyzjatrycznym. Nie mylił się. Wraz z pierwszym rektorem AMB prof. Tadeuszem Kielanowskim - specjalistą od gruźlicy - przyjechali jego współpracownicy: dr Stanisław Brokman, Biruta Fąfrowicz, Stanisława Banikowska. Zostali oni tymczasowo zatrudnieni na Oddziale Przeciwgruźliczym Szpitala Zakaźnego przy ul. Sosnowej.
Ciężkie warunki pracy Centralnej Wojewódzkiej Przychodni Przeciwgruźliczej skłoniły dr Gajewskiego do starań o nowy lokal. Jednak wszystkie proponowane obiekty nie były odpowiednie. Sugerowano nawet przeniesienie przychodni poza Białystok. W 1952 r., traktując to jako ostateczność, dr Gajewski postanowił wystąpić z pismem do prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bolesław Bieruta. Odpowiedzią była decyzja ministra zdrowia o budowie nowej siedziby Wojewódzkiej Przychodni Przeciwgruźliczej.
Jesienią 1956 r. służba zdrowia została zaalarmowana stwierdzeniem dużej liczby przypadków duru brzusznego. Potrzebą chwili stało się natychmiastowe zwiększenie ilości łóżek szpitalnych. Tak się złożyło, że zwolnił się budynek przy ul. Lenina 5 (obecna Branickiego). Tam na okres epidemii postanowiono umieścić Oddział Gruźlicy Płuc i Gruźlicy Kostno-Stawowej wraz z Centralną Przychodnią Przeciwgruźliczą. Dr Gajewski cieszył się, że udało się wreszcie z dotychczasowych fatalnych warunków przenieść do lepszych. Jednocześnie z ogromnym zainteresowaniem śledził postęp robót na budowie nowego gmachu. Jak na owe czasy postępowały dość szybko. Nową placówkę oddano do użytku w 1960 r. Znalazły się tam wszystkie agendy i 50-łóżkowy szpital wraz z laboratorium.
Dr Gajewski wraz z dr Barbarą Osińską zorganizował 10 poradni Przeciwgruźliczych, m.in. w Sejnach, Olecku, Gołdapi, Zambrowie, Siemiatyczach i Dąbrowie Białostockiej. Przekonali oni władze powiatowe o potrzebie tworzenia poradni przeciwgruźliczych. Zresztą to pod kierownictwem dr Gajewskiego wyspecjalizowała się większość lekarzy w pionie walki z gruźlicą w regionie.
Nieprzerwanie od 1958 r. do 1976 r. wyróżniał się on pracą i zaangażowaniem w Społecznym Komitecie do Walki z Gruźlicą. W imieniu tej instytucji występował do różnych organizacji i instytutów o dotacje, i w ten sposób zbierał fundusze na walkę z gruźlicą. Należy wspomnieć, że oprócz wymienionych działań, zorganizował w 1951 r. Prewentorium dla dzieci w Choroszczy, a po kilku latach uruchomił Prewentorium w Bacikach koło Siemiatycz.
Przez cały okres swojej pracy kształcił innych, nie zapominając o poszerzeniu własnych wiadomości. W czerwcu 1970 r. uzyskał stopień doktora medycyny na podstawie pracy: „Wpływ promieni jonizujących na dystrybucję kwasu izonikotynowego (INH) w ustrojach świnki morskiej” (promotor prof. Andrzej Danysz).
Do 1973 r. pełnił funkcję dyrektora Specjalistycznego Przeciwgruźliczego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Białymstoku, a następnie pracując jako ordynator oddziału szpitalnego w tej jednostce w kwietniu 1976 r. - po 40 latach pracy - przeszedł na emeryturę.
Przez cały okres pracy zawodowej dr Gajewski brał czynny udział w pracach społecznych. W 1945 r. był współzałożycielem Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia w Białymstoku i przez dłuższy czas nim kierował. Współpracował z Towarzystwem Przyjaciół Dzieci, z Polski Czerwonym Krzyżem, czynnie działał w Wojewódzkim Komitecie do Walki z Gruźlicą. Został uhonorowany wieloma odznaczeniami, m.in.: „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”, „Zasłużony Białostocczyźnie”, „Złotym Krzyżem Zasługi”, „Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta”. Postać dr Gajewskiego łączy się nierozerwanie z akcją walki z gruźlicą w naszym województwie. Zaczął pracę w służbie przeciwgruźliczej w 1943 r., kiedy na Białostocczyźnie nie było poradni przeciwgruźliczych, aparatury, specjalistów, gdy gruźlica stanowiła problem, jako choroba społeczna. Stał wówczas na czele tych osób, którzy organizowały służbę przeciwgruźliczą od podstaw. Nie ustawał w pracy mającej jeden cel - zlikwidowanie gruźlicy. To dzięki jego staraniom w 1970 r. dziesięciokrotnie zmniejszyła się liczba zachorowań na gruźlicę wśród dzieci i dorosłych.
Prof. Tadeusz Kielanowski wspominał, że kiedy przyjechał do Białegostoku organizować Akademię Medyczną i miał wątpliwości, czy mu się to uda, dr Gajewski powiedział mu wprost: „będzie akademia - musi być”. M.in. także dlatego dr Gajewski znalazł się wśród doradców rektora.
Stanisław Gajewski zmarł 28 stycznia 1983 r. Pochowany został na Cmentarzu Miejskim.
25 kwietnia 1998 r. w Szpitalu Przeciwgruźliczym w Białymstoku przy ul. Warszawskiej 15, dokonano odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej Stanisławowi Gajewskiemu, pionierowi w walce z gruźlicą na ziemi białostockiej.
Mieczysław Sopek
Dr n. med., były wieloletni pracownik Zakładu Anatomii Prawidłowej UMB
Dr Urszula Olańska-Wagilewicz
Były wieloletni współpracownik dr Stanisława Gajewskiego
