W historii księgarstwa białostockiego odnotowany jest bardzo ważny akcent wileński. Przy obecnej ulicy Kilińskiego 15, działa niegdyś znana w całej Polsce księgarnia Józefa Zawadzkiego.
W Wilnie Zawadzki księgarnię i drukarnię założył w 1805 roku. Mieściła się ona przy ul. Zamkowej 8, pełniąc funkcję klubu dyskusyjnego literatów i inteligencji wileńskiej. Dzięki pomocy finansowej ks. Czartoryskiego, Zawadzki wyposażył swoje zakłady w najnowocześniejsze w tamtym czasie maszyny drukarskie i zatrudnił najlepszych specjalistów. W ten sposób stał się w krótkim czasie jednym z najważniejszych drukarzy i wydawców w Wilnie.
Zawadzki był autorem organizacji księgarstwa polskiego i bibliografii naukowej. Dzięki jego staraniom wydrukowane zostały m.in. dzieła Tadeusza Czackiego, Jana i Jędrzeja Śniadeckich, Samuela Lindego, Joachima Lelewela, 1-2 tomy poezji Adama Mickiewicza, a także kalendarze, nuty i czasopisma m.in. „Dziennik Wileński”. W późniejszym czasie wydane zostały „Historia literatury polskiej” Feliksa Bentkowskiego i „Słownik łacińsko-polski” Floriana Bobrowskiego. W sumie jego wydawnictwo wydało ok. 400 tytułów.
Po śmierci Zawadzkiego w 1838 r. księgarnia była prowadzona przez jego synów i wnuków pod niezmienioną nazwą „J. Zawadzki”. Funkcjonowała w Wilnie do 1939 r. Po jej zamknięciu, ostatniego właściciela wywieziono na Syberię, gdzie zmarł.
W roku 1945, spadkobiercy próbowali kontynuować działalność księgarską w Białymstoku, pod starym szyldem „J. Zawadzki”. Miasto było wtedy bardzo zniszczone i wyludnione. Księgarze zajęli budynek przy obecnej ul. Klińskiego 15 (teraz obiekt został gruntownie zmodernizowany i mieści się tam nowo otworzony hotel). Władzy ludowej nie bardzo podobała się jej działalność i w efekcie różnych szykan, właściciele musieli zamknąć swój interes w 1950 r.
Zdaniem historyków - wydawnictwo Józefa Zawadzkiego - było drugą najważniejszą taką instytucję w tamtym czasie w kraju – zaraz po Ossolińskich.
Anna Worowska, Wojciech Więcko
Źródła:
1. Związek Księgarzy Polskich: spis Księgarni oraz Wypożyczalni Książek. Warszawa, 1948, s. 6.
2. Lechowski A.: Białystok. Przewodnik Historyczny, ul. Kilinskiego, wyd. Kurier Poranny, 2006, s. 46.
3. Węglicka K.: Kresowym szlakiem, K i W, Warszawa, 2010, s. 340-342.
