Senat UMB przyjął uchwałę, w której określił zakres polityki otwartości Polskiej Platformy Medycznej. To punkt wyjścia do pełnego wykorzystania przez naukowca możliwości, jakie dają technologie cyfrowe i współczesna nauka.
Polska Platforma Medyczna to projekt, który ma skupić w jednym miejscu w internecie dorobek naukowy najważniejszych polskich uczelni medycznych (z Wrocławia, Gdańska, Białegostoku, Katowic, Lublina, Szczecina i Warszawy) a także z Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Platforma ma gromadzić nie tylko publikacje naukowe, ale też m.in. dane badawcze, informacje o naukowcach, wykorzystywanym przez nich sprzęcie badawczym, czy zdobytych patentach. Unikalną cechą platformy będzie jej funkcjonowanie w tzw. otwartym dostępie. Znaczy to, że każdy zarejestrowany jej użytkownik, będzie mógł bezpłatnie skorzystać ze zgromadzonych zasobów.
- To niesamowita możliwość na rozwój naukowy, ale też sposób na unikanie dublujących się prac lub badań. Polityka otwartości określa m.in., na jakich zasadach można korzystać z osiągnięć innych naukowców - tłumaczy Danuta Dąbrowska-Charytoniuk, dyrektor Biblioteki Głównej UMB.
Jednorodność
Polityka otwartości jest dokumentem zawierającym wytyczne i rekomendacje dla pracowników naukowych, doktorantów i studentów uczelni oraz innych osób, z którymi uczelnia podpisała umowy przewidujące jej zastosowanie, dotyczące publikowania w otwartym dostępie. W myśl „Polityki otwartości Polskiej Platformy Medycznej” autorzy powinni dążyć do zapewnienia otwartego dostępu do swoich publikacji i danych badawczych poprzez zdeponowanie ich elektronicznej postaci w powstającym w ramach projektu repozytorium instytucjonalnym i publiczne ich udostępnienie tak, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Autorzy powinni w szczególności dokonać uprzedniego uzgodnienia, zarówno z wydawcami, jak i współtwórcami publikacji, udzielania do tych prac licencji niewyłącznych, które nie zawierają postanowień ograniczających lub wyłączających możliwość otwartego do nich dostępu.
W przypadku danych badawczych ich twórcy powinni dołożyć wszelkich starań w celu zapewnienia otwartego dostępu do nich w szczególności poprzez:
* opracowanie planu zarządzania danymi badawczymi określającego zasady zarządzania danymi w trakcie i po zakończeniu badań, precyzującego rodzaje danych zbieranych, przetwarzanych lub wytwarzanych w trakcie badań, określającego stosowane w odniesieniu do danych metodologie i standardy, a także zasady udostępniania danych i ich długoterminową archiwizację;
* aktualizację planu zarządzania danymi badawczymi w trakcie trwania badań, o ile zachodzi taka konieczność;
* zdeponowanie danych badawczych w repozytorium lokalnym;
* jeśli to możliwe, publiczne udostępnienie danych badawczych zdeponowanych w Repozytorium Lokalnym PPM tak, aby każdy miał do nich dostęp w czasie i miejscu przez siebie wybranym bez ograniczeń prawnych, wraz z udzieleniem licencji na warunkach przyjętych przez Repozytorium Lokalne;
* zapewnienia, aby dane badawcze były rzetelne, identyfikowalne, dostępne, nadające się do przeprowadzenia badań oraz użyteczne poza pierwotnym celem, dla którego zostały zebrane.
Treść polityki otwartości była konsultowana i uzgodniona przez wszystkich ośmiu partnerów projektu. Sam dokument jest jednolity dla wszystkich partnerów projektu i wypracowane w nim rekomendacje odpowiadają wytycznym Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego przedstawionym w „Kierunkach rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce” oraz zaleceniom Komisji Europejskiej.
Droga złota i zielona
Ministerstwo Nauki w swoim dokumencie na temat kierunków rozwoju otwartego dostępu do publikacji określiło dwie drogi osiągnięcia celu: „drogę złotą”, w której otwarty dostęp zapewnia wydawca oraz „drogę zieloną” - tu wolny dostęp zapewnia sam autor poprzez zdeponowanie utworu w repozytorium. Jednocześnie sformułowano pięć podstawowych zasad otwartego dostępu:
1) otwartości (publikacje finansowane ze środków publicznych winny być publicznie dostępne)
2) równoległych dróg (publikacja drogą złotą lub zieloną)
3) szybkiego dostępu (najlepiej natychmiast po publikacji lub wkrótce po niej)
4) maksymalizacji jakości treści (otwarta publikacja powinna być jak najbliższa wersji opublikowanej, najlepiej identyczna z opublikowaną w czasopiśmie lub w formie książki)
5) maksymalizacji korzyści (publikacja w otwartym dostępie „libre” na zasadach CC-BY lub CC-BY-SA).
Rekomendacje opracowane przez MNiSW stanowiły realizację zaleceń Komisji Europejskiej z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie dostępu do informacji naukowej i jej ochrony. Co więcej, Narodowe Centrum Nauki znalazło się wśród 11 sygnatariuszy tzw. „Planu S”, który zakłada, że od 1 stycznia 2020 roku wyniki badań naukowych, które powstały w wyniku realizacji grantów finansowanych przez agencje narodowe będą musiały obowiązkowo być opublikowane w czasopismach naukowych o otwartym, bezpłatnym i natychmiastowym dostępie. Wśród sygnatariuszy Planu S są obok NCN agencje finansujące badania naukowe z Austrii, Francji, Irlandii, Holandii, Włoch, Luksemburga, Norwegii, Słowenii, Szwecji i Wielkiej Brytanii.
Oznacza to, że zmienia się sam sposób myślenia o dostępności do publikacji i wyników badań naukowych z modelu zamkniętego - nakierowanego wyłącznie na przepływ informacji i wiedzy pomiędzy wąską grupą uprawnionych, na model otwarty - umożliwiający korzystanie ze zdobyczy współczesnej nauki bez ograniczeń. Oczywiście wolny i swobodny dostęp do publikacji i wyników badań naukowych musi odbywać się w zgodzie z przepisami prawa - stąd pierwszy krok, jakim jest przyjęcie przez Senat naszej uczelni pewnego zobowiązania w imieniu pracowników prowadzących badania naukowe, by przejść z zamkniętego modelu uprawiania nauki na model otwarty. Zobowiązanie to przyjęło formę dokumentu pt. „Polityka Otwartości Projektu Polska Platforma Medyczna”.
Creative Commons
Jedną z form, dzięki której autor może w wiążący prawnie sposób przekazać informacje na temat akceptowanego przez siebie sposobu korzystania ze swojego utworu, dającego jednocześnie korzystającym szersze uprawnienia niż te uzyskane w ramach ustawowego dozwolonego użytku, są licencje Creative Commons. Licencje te są zalecane również przez MNiSW w cytowanych powyżej rekomendacjach.
Istnieje sześć odmian licencji Creative Commons (CC - „pewne prawa zastrzeżone”), określanych w sposób graficzny lub przy użyciu oznaczeń literowych:
CC BY - uznanie autorstwa
CC BY-NC - uznanie autorstwa, użycie niekomercyjne
CC BY-NC-SA - uznanie autorstwa, użycie niekomercyjne, na tych samych warunkach
CC BY-NC-ND - uznanie autorstwa, użycie niekomercyjne, bez utworów zależnych
CC BY-SA - uznanie autorstwa, na tych samych warunkach
CC BY-ND - uznanie autorstwa, bez utworów zależnych.
Oznacza to, że w przypadku licencji CC BY wystarczy podać nazwisko (lub pseudonim) autora i jest to jedyny warunek, by móc ten utwór: kopiować, zmieniać, remiksować, rozpowszechniać, przedstawiać i wykonywać. Jest to jedna z najbardziej otwartych licencji, która daje użytkownikowi największa swobodę korzystania z utworu w sposób zdecydowanie szerszy niż w ramach dozwolonego użytku.
PPM ma zacząć działać jesienią 2020 roku.
bdc
