Doctor Honoris Causa od kulis

Najwyższą godnością, którą wyższa uczelnia może nadać osobie o wybitnych zasługach jest honorowy tytuł naukowy „Doctor Honoris Causa”.

Tradycja nadawania honorowego doktoratu sięga średniowiecza. Uznaje się, że pierwsze tego rodzaju wyróżnienie na świecie otrzymał w 1470 roku Lionel Woodville na Uniwersytecie Oksfordzkim. Na ziemiach polskich pierwowzorem był doktorat teologii nadany w latach 60. XV wieku przez Akademię Krakowską słynnemu iluminaturzyście Piotrowi Hirszbergowi, który ze względu na wrodzoną skromność, nie przyjął wyróżnienia. Szczególne rozpowszechnienie idei honorowego doktoratu nastąpiło w XIX stuleciu. Tryb i zasady nadawania nie były od początku jednoznaczne i podlegały ciągłej ewaluacji. Zrezygnowano z czasem m.in. z wymogu złożenia egzaminów, przedłożenia drukowanej rozprawy oraz jej publicznej obrony.

Od początku istnienia tej tradycji, godnością doktora honoris causa obdarzana jest osoba, która posiada szczególne zasługi w zakresie rozwoju nauki i kultury, zaś z daną uczelnią wiążą ją więzy współpracy i przyjaźni. Wśród laureatów honorowego doktoratu w Polsce są zarówno wybitni uczeni z kraju i ze świata (Joachim Lelewel, Wiktor Szokalski, Rudolf Virchov, Maria Skłodowska-Curie, Jacques Le Goff, Władysław Tatarkiewicz), twórcy kultury polskiej (Jan Matejko, Józef Ignacy Kraszewski, Henryk Sienkiewicz, Ignacy Paderewski), politycy (marszałek Józef Piłsudski, prezydent USA Thomas Wilson, ostatni prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski), czy postacie charyzmatyczne (bł. Jan Paweł II, Dalajlama czy bł. Matka Teresa z Kalkuty).

Zasady

Tradycja wyróżniania godnością doktora honoris causa przez Uniwersytet Medyczny w Białymstoku sięga roku 1960. Od momentu powstania uczelni w 1950 roku sprawa nadawania honorowych doktoratów nie była przedmiotem dyskusji ze względu na proces organizacyjny jej samej. Pierwszy raz tytuł ten postanowiono przyznać w momencie obchodów 10-lecia Akademii Medycznej w Białymstoku. Wyróżniono ministra zdrowia lek. Jerzego Sztachelskigo, który inicjował powstanie białostockiej uczelni.

Sprawę nadania kolejnego honorowego doktoratu AMB poruszono w dniu 29 marca 1965 roku na posiedzeniu Rady Wydziału Lekarskiego. W 15 rocznicę powstania uczelni postanowiono wyróżnić pierwszego jej rektora prof. Tadeusza Kielanowskiego.

W latach 1960-2005 sposób nadawania tytułu przez AMB regulowały trzy ustawy. Pierwsza z nich ogłoszona w 1958 roku określała, że osobom szczególnie zasłużonym dla rozwoju nauki, kultury i gospodarki narodowej jak również wybitnym zagranicznym uczonym i mężom stanu może być nadawany naukowy stopień doktora honoris causa. Jednocześnie ustawa stwierdzała, że stopień ten nadaje senat szkoły wyższej za zgodą ministra.

Kolejna ustawa uchwalona w 1982 roku stanowiła, że Tytuł doktora honoris causa nadaje senat szkoły osobom szczególnie zasłużonym dla rozwoju nauki, kultury i życia społecznego. Jednocześnie dodając, że nadanie tytułu doktora honoris causa obywatelowi innego państwa następuje za zgodą ministra nauki, szkolnictwa wyższego i techniki, wyrażoną w porozumieniu z ministrem spraw zagranicznych.

Senat uczelni nadawał tytuł doktora honoris causa na podstawie pisma wnioskodawcy po pozytywnym zaopiniowaniu wniosku przez radę Wydziału Lekarskiego. Według dostępnych informacji, w latach 80. w wielu przypadkach przyznawania honorowych doktoratów własnym pracownikom, kandydatury opiniował komitet uczelniany PZPR.

W 1990 roku uchwalono nową ustawę o szkolnictwie wyższym, która dawała szeroką autonomię uczelniom wyższym, m.in. w procedurze nadawania tytułu doktora honoris causa.

Procedura

Obecnie obowiązująca ustawa z dnia 27 lipca 2005 roku o brzmieniu Prawo o szkolnictwie wyższym potwierdza w przedmiotowej sprawie, że akademickim tytułem honorowym jest tytuł doktora honoris causa, który nadaje senat uczelni zaś szczegółowe warunki nadawania tytułu doktora honoris causa oraz tryb postępowania określa statut uczelni. Obowiązujący Statut UMB z 2008 roku stwierdza, że nadanie tytułu Doctora Honoris Causa następuje uchwałą Senatu, po uzyskaniu pozytywnej opinii właściwej Rady Wydziału.

Procedura przyznawania tytułu doktora honoris causa przez UMB następuje na wniosek jednej lub kilku osób, składany na ręce rektora uczelni. Następnie rektor zwraca się do wybranych senackich komisji o zaopiniowanie kandydatury, ewentualnie dodatkowo powierza takie same zadanie wyznaczonym przez siebie recenzentom. Kolejnym krokiem jest skierowanie wniosku do właściwej rady wydziału celem wydania opinii. Po pozytywnej opinii rady wydziału, senat uczelni zatwierdza uchwałą kandydaturę oraz wyznacza promotora honorowego doktoratu. Jak mówił rektor AMB Jan Górski Tytuł ten (Doctor Honoris Causa) jest, jak sama nazwa wskazuje, tytułem honorowym. Nie jest to wszakże jeszcze jeden tytuł. Nie jest to kolejny szczebel w karierze naukowej. Nie rodzi on żadnych skutków materialnych. Jest to natomiast najbardziej prestiżowe, największe wyróżnienie, jakie przyznaje Uniwersytet. Jest to wyraz uznania grupy uczonych, członków Rady Wydziału i Senatu dla wybitnych osiągnięć naukowych oraz drogi życiowej osoby, której ten tytuł jest przyznawany. (…) Nadając tytuł, uczelnia włącza Doktora do swego grona, stawia Go za wzór członkom własnej społeczności.

Po zatwierdzeniu przez Senat nadania tytułu, rektor kieruje do honorowanej osoby pismo informujące o przyznaniu tytułu oraz w porozumieniu z nim wyznacza datę i miejsce uroczystego aktu promocji. Następnie zleca wykonanie dyplomu z uwiecznieniem jego zasług. Dyplom po uwierzytelnieniu podpisami i wyciśnięciu pieczęci zostaje złożony do specjalnie na tę okoliczność przygotowanej tuby.

Promocja

Przyznanie wyróżnienia jest szczególnie uroczystym aktem uniwersyteckim. Odbywa się publicznie w obecności rektora, senatu w uroczystych strojach akademickich, grona nauczycieli akademickich. Aktu promocji dokonuje wyznaczony przez Senat promotor w obecności rektora i dziekana wydziału, na którym promowany jest kandydat, w asyście pedla z berłem rektorskim. Osoby wyróżniane tytułem doktora honoris causa występują również w strojach ceremonialnych. Uroczystościom towarzyszy poczet sztandarowy. Do tradycji uczelni należy zapraszanie osób uhonorowanych tytułem doktora honoris causa UMB.

W latach 1960-2011 miejscem uroczystych promocji były zarówno reprezentacyjne budynki miejskie, takie jak: Teatr im. A. Węgierki w Białymstoku, Filharmonia Białostocka, jak też sale uczelni: Aula Magna, Sala Kolumnowa oraz Sala Klubowa w Domu Studenta nr 2. Uroczystość często uświetniała inaugurację nowego roku akademickiego. Akt promocji odbywał się również podczas uroczystych posiedzeń Senatu, którym towarzyszyło rozdanie dyplomów doktora i doktora habilitowanego. Promocja mogła też mieć odrębny charakter. Wartym podkreślenia jest fakt, że pierwsze dwa doktoraty (J. Sztachelski i T. Kielanowski) związane z inauguracją roku akademickiego, odbyły się po uroczystościach, odrębnie, w innym miejscu.

Kulisy

Choć wyróżnienie jest tylko honorowe i nie pociąga za sobą żadnych przywilejów, nie zawsze całą procedurę uda zakończyć się sukcesem. 29 marca 1965 roku Senat uczelni pozytywnie zaopiniował wniosek o nadanie tytułu doktora honoris causa prof. Knut-Olof Falkowi, kierownikowi Katedry Języków Slawistycznych Uniwersytetu w Lund, ale kandydatura nie zyskała uznania w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej. W dwóch innych przypadkach Senat uczelni w 1980 roku zamierzał nadać honorowy tytuł prof. Zygmasowi Januszkiewiczusowi - kardiologowi i rektorowi Instytutu Medycznego w Kownie oraz prof. Dymitrowi Masłakowowi - rektorowi Instytutu Medycznego w Grodnie. Ceremonia przyznania im doktoratu miała się odbyć podczas planowanej inauguracji roku akademickiego 1980/1981, połączonej z jubileuszem 30-lecia AMB w dniu 4 października 1980 roku. Na tę okoliczność przygotowano zaproszenia. Jednak z uwagi na ówczesną sytuację polityczną w Polsce, zaproszone delegacje z Kowna i Grodna zrezygnowały z aktu promocji. W jednym przypadku osoba mająca otrzymać honorowy tytuł zmarła w trakcie trwania procedury. Był to prof. Friedrich Deinhardt z Instytutu Higieny i Mikrobiologii Lekarskiej Uniwersytetu L. Maksymiliana w Monachium. Kilka proponowanych kandydatur zostało odrzuconych na etapie senackich komisji.

Galeria zasłużonych

Prof. Jerzy Sarosiek jest 43 osobą wyróżnioną tytułem doktora honoris causa UMB. Z tego grona 30 osób to Polacy, 13 - obcokrajowcy. Wśród tych ostatnich największą grupę stanowią Włosi (3), a następnie Amerykanie (2), Francuzi (2), Niemcy (2) oraz po jednym przedstawicielu Anglii, Białorusi, Japonii i Szkocji. Honorowym doktoratem wyróżniono 37 lekarzy o różnych specjalnościach; są też antropolog, lekarz weterynarii, minister zdrowia, biolog, farmaceuta, biochemik, fizjolog oraz ostatni prezydent RP na uchodźstwie.

W gronie doktorów honoris causa znajduje się 13 pracowników białostockiej Almae Matris.

Portrety wszystkich wyróżnionych zawieszone są w specjalnej galerii w holu przed rektoratem obok Auli Magna Pałacu Branickich.

Wojciech Więcko

Na podstawie: Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku1950-2013, pod redakcją: Lecha Chyczewskiego, Magdaleny Grassmann, Pawła Radziejewskiego, Marty Piszczatowskiej.

Książkę można kupić w Muzeum Historii Medycyny i Farmacji UMB.