Trzy projekty badawcze naukowców UMB, warte ponad milion złotych, sfinansuje Narodowe Centrum Nauki.
Największą kwotę na badania udało się uzyskać prof. Krystynie Pawlak wraz z zespołem - 720 tys. zł. Projekt został zgłoszony w konkursie OPUS (panel NZ7, zdrowie publiczne). Jego temat: „Hamowanie aktywności hydroksylazy tryptofanu typu I - nowa koncepcja leczenia zaburzeń metabolizmu kostnego w przewlekłej niewydolności nerek”. Wśród 135 zgłoszeń oceniono go na czwartym miejscu. Badania będą realizowane w ramach współpracy trzech jednostek naszej uczelni: Zakładu Farmakoterapii Monitorowanej, Farmakodynamiki oraz Toksykologii.
Zaburzenia mineralne i kostne u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek (PChN), określane jako CKD-MBD; powodują osteoporozę, mogą prowadzić do samoistnych złamań kości, istotnie pogorszają jakości życia. Mogą też być przyczyną kalectwa. Pojawiają się one już we wczesnych etapach PChN i ulegają nasileniu wraz z progresją choroby. Dlatego tak ważne jest poszukiwanie nowych mechanizmów tego schorzenia, jak i innowacyjnych metod jego leczenia. Serotonina, która powstaje w OUN, w pośredni sposób zwiększa produkcję masy kostnej, natomiast syntetyzowana na „obwodzie” jest inhibitorem formowania kości. To fascynujące odkrycie stało się podstawą hipotezy, że blokowanie aktywności hydroksylazy tryptofanu typu 1 (TPH1) - enzymu odpowiedzialnego za syntezę tej aminy w przewodzie pokarmowym - spowoduje zwiększenie proliferacji osteoblastów, przyczyniając się tym samym do przyrostu masy kostnej u pacjentów z CKD-MBD. Jeśli powyższa hipoteza potwierdzi się w modelu eksperymentalnej niewydolności nerek u szczurów, inhibitory TPH1 mają szansę stać się nową grupą leków o działaniu anabolicznym i mogą być wykorzystywane w leczeniu osteoporozy w przebiegu CKD-MBD. Prezentowany projekt umożliwi znalezienie powiązania pomiędzy światem biologii molekularnej, a medycyną kliniczną. Wybór tej jednostki podyktowany został jej znaczeniem epidemiologicznym (jeden z ważnych czynników ryzyka chorobowości pacjentów z PChN), niejasną etiopatogenezą (wieloczynnikowość) oraz problemami z doborem właściwej farmakoterapii.
Kolejny projekt zyskał laur w ramach programu PRELUDIUM. To specjalny program adresowany do osób, które rozpoczynają karierę naukową i nie posiadają stopnia naukowego doktora. Pracownikom Zakładu Farmakodynamiki udało się w tym programie uzyskać dwa granty na łączną kwotę niemal 300 tys. złotych. Niewątpliwie ogromnym sukcesem jest fakt, że projekt zatytułowany „Prozakrzepowe właściwości kwasu chinolinowego w doświadczalnej zakrzepicy tętniczej” autorstwa mgr Agnieszki Leszczyńskiej zdobył pierwsze miejsce wśród wszystkich zgłoszonych wniosków w panelu tematycznym NZ4 (biologia na poziomie tkanek, narządów, organizmów). Promotorem jest prof. Dariusz Pawlak.
Zespół od kilkunastu lat zajmuje się badaniami nad udziałem produktów degradacji kinureniny w powstawaniu i rozwoju schorzeń układu krążenia. Kwas chinolinowy (QA) jest jednym z końcowych produktów przemian tryptofanu w szlaku kinureninowym. Agresywna natura tego związku skutkuje licznymi działaniami, które mogą przyczynić się do indukowania oraz progresji miażdżycy, wykazuje on działanie prozapalne, prooksydacyjne, powoduje dysfunkcję śródbłonka. Obecny projekt stanowi przykład nowoczesnego podejścia do problemu patofizjologii zmian zakrzepowo-zatorowych, udziału „nieklasycznych” czynników modulujących hemostazę - QA.Niewątpliwie, uzyskane wyniki mogą wyjaśnić, w jaki sposób jeden z najbardziej aktywnych metabolitów kinureniny - QA wpływa na zjawisko powstawania i progresję zakrzepu w zaawansowanych technologicznie modelach doświadczalnych. Niewątpliwie, zaproponowane do realizacji badania mają charakter nowatorski, stwarzają bowiem szansę odkrycia nieznanych dotychczas właściwości QA, a tym samym dają podstawy do postawienia nowych hipotez odnośnie roli QA w patofizjologii chorób układu krążenia, w tym chorób o etiologii zakrzepowo-zatorowej.
Drugim projektem, który zyskał finansowanie w programie PRELUDIUM (panelu NZ5, choroby niezakaźne ludzi i zwierząt), jest projekt zatytułowany „Podwójne oblicze erytropoetyny - poszukiwanie nowych mechanizmów jej działania w doświadczalnym modelu ludzkiego raka jelita grubego”. Jest on kontynuacją prac rozpoczętych przez dr Annę Tankiewicz-Kwedlo. Kierownikiem jest mgr Dariusz Rożkiewicz, natomiast promotorem prof. Dariusz Pawlak.
Erytropoetyna (Epo) jest lekiem uzupełniającym klasyczną chemioterapię stosowaną u chorych na nowotwory z towarzyszącą niedokrwistością. Istnieją jednak kontrowersyjne dane dotyczące jej aktywności biologicznej, szczególnie w aspekcie możliwego wpływu na komórki nowotworowe. Epo jest czynnikiem wzrostowym, zatem oprócz zamierzonych efektów ze strony układu krwiotwórczego istnieje niebezpieczeństwo, że może także promować proces nowotworowy. Poznanie złożonej natury Epo, a przede wszystkim słabo poznanego receptora bcR oraz zbadanie molekularnych zmian zachodzących w komórkach raka jelita grubego pod wpływem terapii Epo mogą przyczynić się do wyjaśnienia rozbieżności związanych z działaniem tego leku. Być może selektywne blokowanie tego receptora przyniesie w przyszłości większe korzyści związane nie tylko z samym nowotworem, ale także z zachowaniem hematopoetycznych właściwości erytropoetyny. Nie można wykluczyć, że receptor βcR stanie się punktem uchwytu nowych leków cytostatycznych. Projekt stwarza realną szansę na znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy suplementacja Epo niesie ze sobą większe korzyści, czy wręcz przeciwnie, większe zagrożenie.
Prof. Dariusz Pawlak
